«نون خ 3» و مبارزه دراماتیک با قوم گرایی

به گزارش راهبرد معاصر؛ 10 سال قبل وقتی سریال «پایتخت» با نمایش بخشی از زیبایی های یک اقلیم روستایی و  زیستِ بومی مردم یک منطقه در شمال کشورمان به نمایش درآمد، کمتر کسی پیش بینی می کرد که این مجموعه به یک برند مهم و ادامه دار در میان سریال های تلویزیونی تبدیل شود. هر چند که «پایتخت» در فصل های اخیرش به انحراف و ابتذال گرفتار شد، اما در گام های اولیه اش، نشان داد که اقوام ، مناطق جغرافیایی و زیست-بوم های مختلفی که در پهنه فرهنگی ایرانِ بزرگ حضور دارند، معدن هایی ارزشمند و ذخایری کم نظیر برای خلق محصولات دراماتیک هستند. به این ترتیب بود که «نون خ» با همین رویکرد توانست جای «پایتخت» را بگیرد؛ این سریال نیز با زبان طنز و توجه به فرهنگ اصیل و بومی یکی دیگر از اقوام کهن و اقلیم های زیبای ایران زمین، امسال به فصل سوم رسیده و بنابر آمارهای اعلام شده ، در جذب مخاطب حتی رکورد پایتخت را هم شکسته است.

خلق کمدی در دل تراژدی

«نون خ 3» ادامه ماجراهای نورالدین خانزاده (سعید آقاخانی) و نزدیکان و اطرافیان اوست؛ مردی ساده دل و سر به زیر اما بدشانس که همراه با دخترهایش در یک روستای دورافتاده زندگی می کند و به خاطر اشتباهات دیگران گرفتار معضلاتی می شود. علاوه بر شوخی های کلامی و استفاده بجا از لهجه کردی، آنچه موجب ایجاد کمدی در «نون خ» شده همین اتفاقات ناخواسته و چالش های غافل گیر کننده ای است که برای نورالدین پیش می آید. اتفاقاتی که درواقع تراژدی هستند و باید منجر به نمایش یک روایت تلخ و غمبار گردد، اما ویژگی خاص سریال «نون خ» این است که در متن شرایطی تراژدیک، موقعیت کمدی خلق می کند و حتی نقدها و انتقادات سیاسی و اجتماعی و اخلاقی در آن، با این زبان شیرین و دلپذیر مطرح می شود. ماجراهایی مثل مفقود شدن داماد آینده اش درست در شب عروسی، مهمان شدن فرد به ظاهر کرونایی در خانه اش، واریز اشتباهی یک مبلغ کلان به حسابش و ... مسائل دیگری که یکی پس از دیگری سر راهش قرار می گیرد و او را با چالش و مبارزه مواجه می سازد.

اما استفاده خوب و مثبت از مناسبات فرهنگی و زبانی اقلیم کردستان هم به این سریال، کمدی بحشیده است. مزیت ساختاری «نون خ» این است که کاراکترها در آن پرداخته شده اند، طبیعی به نظر می رسند و همذات پنداری مخاطب را بر می انگیزند. نکته مهم این است که هر کدام از کاراکترها، بیان و تکیه کلام های خاص خودش را دارد و بخشی از طنز کار، از این طریق به بار نشسته است. جالب این است که اتفاقا بازیگرهای کمتر شناخته شده که متعلق به خطه کردستان هستند، در فضای داستانی سریال بهتر جا افتاده اند. برعکس؛ بازیگرهای حرفه ای و مطرح تر، در این سریال هماهنگ با دیگران نیستند و یکدست بودن فضای سریال را به هم زده اند. به ویژه علی صادقی که به نظر می رسد نه نوع بازی اش با جنس بقیه کاراکترها جفت و جور است و نه حضورش به عنوان فردی که تظاهر به ابتلا به کرونا می کند، کارکرد یافته است؛ حذف این کاراکتر به اصل داستان لطمه ای نمی زد. این نشان می دهد که بدون تکیه به سلبریتی ها و بازیگرهای مطرح و استفاده از استعدادهای بومی نواحی و مناطق مختلف کشور نیز می توان آثار استاندارد و تماشایی ساخت.

یکی از مزیت های «نون خ» در هر سه فصلی که تا به حال ساخته شده، حضور سعید آقاخانی در مقام کارگردان این أثر است. آقاخانی علاوه بر 30 سال حضور مداوم و همشگی در سریال های طنز تلویزیونی و کارگردانی بیش از 10 سریال طنز، خودش برخاسته از قوم کرد است و با زیر و بم و زوایای مختلف این قوم آشنایی دارد. به همین دلیل هم با اینکه ما با یک سریال طنزآمیز مواجه هستیم اما ذره ای اهانت به این قومیت یا تمسخر لهجه در آن حس نمی شود.

در تقابل با قومیت گرایی، در ستایش وحدت

یکی از جریان هایی است که سال هاست با مدیریت جشنواره های غربی و جریان های اپوزیسیون در سینمای ایران پیش می رود «قومیت گرایی» است. یعنی نوعی از فیلم ها که به ترویج تقابل مرکز و حاشیه می پردازند و اقوام را در عناد با ملت نمایش می دهند. این نوع فیلم ها معمولا تصویری مطلقا منفی از اقلیم ها و شرایط زیست اقوام نیز به تصویر می کشند. هدف اصلی قوم گرایی در سینما، جلب توجه جشنواره های غربی از طریق نمایش تصاویر اگزوتیک و بیگانه پسند و همچنین تفرقه افکنی و تجزیه طلبی است.

سریال «نون خ»، بجای قوم گرایی به «قوم نگاری» پرداخته است. یعنی به دور از اطوارهای روشنفکرنمایانه و پرهیز از نمایش تصاویر اگزوتیک و جشنواره پسندانه، به متن زندگی واقعی و فرهنگ زیبا و سنتی قوم کرد نزدیک شده است. قومی که در کنار سایر اقوام، یک کل بزرگتر به نام ایران اسلامی را می سازند و بدون این اقوام، ملت بی معنا می گردد. کار بزرگ سریال «نون خ 3» همین است که بین ملت و یک قومیت یگانگی ایجاد می کند. سرزمین ایران، رنگین کمانی از فرهنگ ها و رسوم و زیست-بوم های مختلف انسانی است؛«نون خ» نیز کی از رنگ های آن را به مخاطب خودش عرضه می کند؛ هم به مخاطب کرد حس افتخار به این همه زیبایی را می بخشد و هم اینکه این فرهنگ را به دیگر ایرانیان معرفی می کند. جوانی که ریشه و اصلیتش کرد است، از آداب و رسوم، پوشش، موسیقی و طبیعت شگفت انگیز و با ابهت مناطق کردنشین آگاه تر می گردد.

به همین دلایل است که حتی می توان «نون خ» را یک سریال راهبردی در زمینه مبارزه با تجزیه طلبی و قومیت گرایی و در جهت تحکیم وحدت ملی دانست. حداقل کارکرد راهبردی آثاری مانند «نون خ» این است که به دلیل نمایش جلوه های اقلیمی و طبیعی مناطقی که محل زیست اقوام هستند، موجب افزایش گردشگری و مسافرت به این مناطق می شوند و به طور خود به خود، تعامل و ارتباط مردم در دیگر نقاط و مناطق با این اقوام بیشتر می گردد و نتیجه مستقیم چنین رفت و آمدهایی، تقویت اتحاد ملی است. ضمن اینکه اقوام وقتی ببینند صداوسیمای مرکزی کشورشان به آن ها بیشتر توجه می کند، ناخودآگاه احساس تعلق بیشتری به ملت خود پیدا می کنند.

آنچه از طلا با ارزش تر است

یکی از کارکردهای سریال های تلویزیونی در همه جای دنیا آموزش سبک زندگی و روابط اجتماعی است. طی سال های اخیر، نمایش کانون گرم خانواده و لذت زندگی خانوادگی و همچنین ارزش های همگرایی و جوشش خویشاوندان و همولایتی ها در مجموعه های نمایشی سیما و به ویژه شبکه نمایش خانگی کمرنگ شده است. حتی سریال «پایتخت» هم که در سه فصل اول، یک کلاس آموزشی برای حفظ کیان خانواده و عشق به هم محله ای و هم روستایی بود، در سه فصل بعدی اش به محل نمایش نزاع های خانوادگی و کشمکش با یکدیگر تبدیل شد. «نون خ» نیز یک سریال موفق در زمینه زندگی خانوادگی و روابط اجتماعی است. هر چند که خانواده محوری این سریال یعنی خانواده خانزادی، کامل نیست و مادر خود را از دست داده اند، اما نورالدین و دخترهایش دارای روابط عاطفی مستحکمی هستند و یک الگوسازی در ارتباط پدر و دختر در این سریال اتفاق افتاده است.

اما در «نون خ 3» روابط مردم یک روستا با همسایگان و هم محله ای هایشان درست مانند نزدیکانشان است. یعنی ما شاهد هستیم که یک گروه از مردم تبدیل به خانواده ای بزرگ شده اند. اهالی روستا در هر شرایطی حتی با وجود برخی رقابت ها و تقابل ها اما در نهایت با هم خواهر و برادر هستند و در موقعیت های مختلف، یکدیگر را تنها و بی یاور نمی گذارند. در نهایت نیز این با هم بودن و همبستگی مردمی است که پیروز می شود.

در نتیجه، این ارزش ها –خانواده، همبستگی و یگانگی، سادگی و زیبایی زندگ روستایی و عشق به قومیت به عنوان جزئی از ملیت- از پول های به اشتباه واریز شده به حساب نوری و معدن طلای روستا، قیمت افزون تری دارند و عامل حفظ و بقای روح زندگی هستند.

لزوم مراقبت از برند «نون خ»

مجموعه «نون خ» نیز مانند فصول ابتدایی سریال «پایتخت» امروز به یک برند خاص و منحصر به فرد در رسانه ملی تبدیل شده است و یک سرمایه فرهنگی و سند تصویری درباره وضعیت اقوام در ایران امروز محسوب می شود. اما باید با عبرت گرفتن از تجربه تلخ کامی «پایتخت» از «نون خ» مراقبت شود. این سریال پتانسیل آن را دارد که در سال های آینده نیز ادامه پیدا کند و در فصل های متمادی، زیبایی های خانوادگی و قومی و جغرافیایی غرب ایران را نمایش دهد. اما این مهم مستلزم مدیریت و نظارت مستحکم و برنامه ریزی برای جلوگیری از به تکرار افتادن داستان است.